Waar we vroeger in de gaten hielden of een tiener sigaretten of alcohol gebruikte, zien we tegenwoordig een toenemende verslaving bij jongeren aan digitale apparaten en nieuwe vormen van gedrag. Gameverslaving, vapeverslaving en telefoonverslaving zijn drie van de meest prominente verslavingen die steeds vaker voorkomen onder jongeren. Wat maakt deze verslavingen zo gevaarlijk en hoe kunnen we ze herkennen en aanpakken?
In deze blog bespreken we de opkomst van deze drie verslavingen en wat ouders, opvoeders en jongeren zelf kunnen doen om de controle terug te krijgen.
Wat maakt jongeren kwetsbaar voor digitale verslavingen?
Jongeren bevinden zich in een cruciale fase van hun leven, waarin hun brein zich nog volop ontwikkelt. Dit maakt hen bijzonder gevoelig voor het zoeken naar onmiddellijke beloningen. Digitale verslavingen maken gebruik van die psychologische gevoeligheid door constant nieuwe stimulansen te bieden, of dat nu via een spannend game-level, een trekje van een vape of de dopamine-kick van een nieuwe melding op hun telefoon is.
De sociaal-geïsoleerde tijden van de coronapandemie hebben deze verslavingen verder aangewakkerd, doordat jongeren in veel gevallen meer tijd alleen en online doorbrachten. Wat vaak als “leuk” en “ongevaarlijk” begint, kan zich snel ontwikkelen tot een serieus probleem.
Gameverslaving: Het virtuele leven als vlucht
Gamen is voor veel jongeren een manier om te ontspannen, plezier te hebben en met vrienden te communiceren. Online multiplayer-games bieden niet alleen vermaak, maar ook de kans om sociale contacten te onderhouden. Toch kan het ook snel omslaan in een verslaving, waarbij jongeren uren achter elkaar in een virtuele wereld verblijven en moeite hebben om zich hier van los te maken.
Waarom is gamen zo verslavend?
- Beloningssystemen: De meeste games zijn ontworpen om constant beloningen te geven – bijvoorbeeld in de vorm van punten, upgrades of nieuwe levels. Dit activeert het beloningssysteem in de hersenen, wat leidt tot een behoefte aan meer.
- Sociale connectie: Voor veel jongeren is gamen een manier om verbinding te maken met anderen. Ze kunnen nieuwe vrienden maken of de status binnen hun game-groep vergroten. Het gevaar ontstaat wanneer deze virtuele verbinding belangrijker wordt dan echte, fysieke relaties.
- Escapisme: Sommige jongeren gebruiken games als een manier om te ontsnappen aan problemen in het echte leven, zoals schoolstress, conflicten thuis of sociale angst.
Gevaren van gameverslaving:
- Verlies van tijd: Het eindeloze doorklikken van levels of het behalen van nieuwe records kan leiden tot verwaarlozing van school, sport en sociale activiteiten.
- Slaaptekort: Jongeren die overmatig gamen, vooral ‘s nachts, lopen het risico op slaaptekort, wat hun fysieke en mentale gezondheid kan schaden.
- Minder fysieke activiteit: Langdurig zitten tijdens het gamen kan leiden tot fysieke gezondheidsproblemen zoals rugpijn en verminderde conditie.
Vapeverslaving: De aantrekkelijkheid van nicotine zonder tabak
Vapen is de laatste jaren populair geworden, vooral onder jongeren. E-sigaretten worden gepromoot als een “minder schadelijke” manier van roken, maar in werkelijkheid bevatten de meeste vapes nicotine – dezelfde verslavende stof die in traditionele sigaretten zit.
Waarom is vapen zo aantrekkelijk voor jongeren?
- Zoete smaken: Veel e-vloeistoffen komen in smaken zoals mango, munt of vanille. Dit maakt vapen aantrekkelijker voor jongeren die de smaak van tabak niet willen ervaren.
- Sociële invloed: In sommige vriendengroepen wordt vapen als iets “cool” of “volwassen” gezien. Dit zorgt ervoor dat jongeren gemakkelijk in de verleiding komen om mee te doen.
- Toegankelijkheid: Vapes zijn relatief gemakkelijk te verkrijgen, vaak zonder dat leeftijdschecks goed worden nageleefd.
Gevaren van vapeverslaving:
- Nicotineverslaving: De meeste vapes bevatten nicotine, wat een krachtige verslavende werking heeft. Jongeren die vapen, ontwikkelen snel een verslaving, wat kan leiden tot een langere levenslange afhankelijkheid van nicotine.
- Gezondheidsrisico’s: Langdurig vapen kan leiden tot ademhalingsproblemen, schade aan het hart en mogelijk zelfs longziektes. Het gebruik van vapes is nog niet voldoende onderzocht, maar er zijn al aanwijzingen dat het schadelijk is voor de gezondheid.
- Psychische effecten: Nicotine heeft invloed op de hersenen van jongeren, wat kan leiden tot verhoogde gevoelens van angst en depressie, vooral als het gebruik van de vape excessief wordt.
Telefoonverslaving: De altijd beschikbare digitale wereld
Smartphones zijn niet meer weg te denken uit het leven van jongeren. Ze gebruiken hun telefoon voor alles: van social media tot games, van chatten met vrienden tot schoolgerelateerde taken. Maar het constante gebruik van telefoons kan leiden tot een verslaving, vooral door de onophoudelijke stroom van meldingen, likes en berichtjes die het brein steeds opnieuw stimuleert.
Waarom zijn telefoons zo verslavend?
- Constant bereikbaarheid: De smartphone zorgt ervoor dat jongeren altijd verbonden zijn, of het nu met vrienden, sociale media of de wereldnieuws is. Dit kan leiden tot een constante afleiding, waardoor jongeren hun aandacht niet meer kunnen vasthouden bij andere taken.
- Sociale druk: Het verlangen naar goedkeuring en aandacht via likes, reacties of volgers zorgt ervoor dat jongeren steeds meer tijd op sociale media doorbrengen. Dit kan leiden tot negatieve zelfwaardering en angst als ze niet de “goede” reacties krijgen.
- Dopamine-kick: Het checken van meldingen geeft het brein een kortstondige dopamine-kick, die jongeren motiveert om voortdurend hun telefoon te controleren.
Gevaren van telefoonverslaving:
- Slaapverstoring: Het gebruik van een telefoon vlak voor het slapengaan verstoort het slaapritme, wat kan leiden tot slaapproblemen.
- Sociale isolatie: Hoewel telefoons de illusie van verbondenheid geven, kan het overmatige gebruik ervan leiden tot een afname van face-to-face interactie met vrienden en familie, wat kan leiden tot gevoelens van eenzaamheid.
- Verlies van focus: Het constant wisselen tussen apps en meldingen maakt het moeilijker om je te concentreren op belangrijke taken, zoals schoolwerk, waardoor de prestaties kunnen lijden.
Wat kunnen ouders en opvoeders doen?
Het herkennen van verslaving bij jongeren is een belangrijke eerste stap. Als ouder of opvoeder kun je het volgende doen om je kind te helpen:
- Stel duidelijke grenzen: Zorg voor regels over schermtijd, gamen en het gebruik van vapes. Spreek samen af wanneer en hoe lang bepaalde activiteiten toegestaan zijn.
- Communiceer openlijk: Praat regelmatig met je kind over hun gebruik van technologie en de risico’s van verslaving. Dit opent de deur voor een eerlijk gesprek.
- Zoek naar alternatieven: Moedig je kind aan om deel te nemen aan andere activiteiten, zoals sporten, lezen of creatieve hobby’s, die helpen de afhankelijkheid van digitale apparaten te verminderen.
- Zorg voor structuur: Zorg voor een dagelijkse routine waarin tijd voor ontspanning, schoolwerk, sociale activiteiten en rust duidelijk wordt aangegeven.
- Vraag om professionele hulp: Als je merkt dat je kind ernstige moeite heeft om van een verslaving af te komen, zoek dan professionele begeleiding van een therapeut of verslavingsdeskundige.
Conclusie
Verslavingen aan digitale middelen zoals gamen, vapen en telefoongebruik zijn serieus en groeiende problemen onder jongeren. Terwijl technologie veel voordelen biedt, is het belangrijk om de gevaren van overmatig gebruik te begrijpen en een gezonde balans te vinden. Door bewustzijn, open communicatie en duidelijke grenzen kunnen ouders en opvoeders jongeren helpen om de controle over hun digitale leven terug te krijgen en zich verder te ontwikkelen in een gezonde, evenwichtige omgeving.